Cmentarz – Mauzoleum Żydów i Polaków
Ul. Anielewicza r. ul. Gibalskiego
Na południe od muru cmentarza żydowskiego, w kwartale między ulicami: Karolkową, Mireckiego, Okopową i przedłużeniem ul. Gęsiej (obecnie Anielewicza) w latach 1929-1939 znajdowało się boisko należące do Sportowego Klubu Robotniczo-Akademickiego SKRA. Z chwilą zajęcia Warszawy przez Niemców i zakazem uprawiania sportu boisko zostało zamknięte. W momencie utworzenia getta miejsce to stało się miejscem eksterminacji Żydów i Polaków.
W latach 1940-1943 na terenie stadionu niemieccy okupancki rozstrzelali i pogrzebali ponad siedem tysięcy osób. Po zakończeniu wojny szczątki ofiar ekshumowano i przeniesiono na Cmentarz Powstańców Warszawy, składając je w jednej kwaterze.
W październiku 1988 r., podczas prac budowlanych prowadzonych przez jedną z warszawskich spółdzielni mieszkaniowych, odkryto jeszcze jedną masową mogiłę ze szczątkami około trzystu Polaków i Żydów. Władze miejskie, Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa, Fundacja im. Rodziny Nissenbaumów oraz Związek Religijny Wyznania Mojżeszowego podjęły starania mające na celu godne uczczenie ofiar niemieckiego terroru.
W dniu 13 grudnia 1988 r. prochy pomordowanych, z zachowaniem odpowiedniego rytuału i ceremoniału wyznania mojżeszowego i rzymsko-katolickiego, złożone zostały do betonowych niszy-katakumb w miejscu ich znalezienia przy ul Gibalskiego. W uroczystościach żałobnych i wspólnej modlitwie wzięło udział dwudziestu jeden rabinów przybyłych z całego świata oraz duchowni katoliccy, na czele z ks. biskupem Henrykiem Muszyńskim, delegatem Episkopatu do spraw kontaktów z judaizmem.
W miejscu egzekucji i pochówku postawiono symboliczny pomnik wspólnego męczeństwa ludności polskiej i żydowskiej. Jest to jedyny tego rodzaju w świecie pomnik, wzniesiony na zbiorowej mogile rozstrzelanych w tym miejscu Żydów i Polaków. Koncepcja cmentarza-mauzoleum jest dziełem Tadeusza Szumielewicza i Marka Martensa. Obiekt ufundowany został przez Fundację Rodziny Nissenbaumów oraz ówczesnego Prezydenta Warszawy.
Wejście na cmentarz prowadzi poprzez stylizowaną wiatę usytuowaną przy ul. Gibalskiego. Po lewej stronie leży nieregularny kamień z piaskowca z polskim godłem i gwiazdą Dawida oraz napisami w języku polskim i hebrajskim „Ofiarom hitlerowskiego terroru spoczywającym w tej ziemi”. Na krawędzi zbiorowej mogiły leżą kolejne trzy kamienne bloki z trójjęzycznymi napisami: polskim, hebrajskim i żydowskim. Od bramy, stopniowo w dół, kamienna alejka prowadzi do pomnika. Monument ten ma postać wysokiego słupa o prawie trzymetrowym obwodzie.
Obłożony jest wąskimi płytami z szarego granitu i posadowiony na środku głębokiego, owalnego zagłębienia ze ścianami wyłożonymi jasnym piaskowcem. Symbolizuje swojego rodzaju stos ofiarny. W uroczyste i świąteczne dni na szczycie obelisku płonie gazowy płomień. Założenia i forma plastyczna pomnika jest bardzo skromna, wręcz ascetyczna. Prostota trawnika otaczającego monument dodatkowo potęguje te odczucia i wywiera przejmujące wrażenie.
Dla uczczenia uroczystości żałobnych z 13 grudnia 1988 r. i upamiętnienia odsłonięcia pomnika Mennica Państwowa wybiła specjalny medal, który zaprojektował artysta plastyk Andrzej Nowakowski.
Materiały źródłowe:
1. K. Mórawski " Przewodnik historyczny po cmentarzach warszawskich” , Warszawa, Wydaw. PTTK „Kraj”, 1989.
2. www.nissenbaum.pl
3. Tablica informacyjna na terenie cmentarza-mauzoleum
Ul. Anielewicza r. ul. Gibalskiego
Na południe od muru cmentarza żydowskiego, w kwartale między ulicami: Karolkową, Mireckiego, Okopową i przedłużeniem ul. Gęsiej (obecnie Anielewicza) w latach 1929-1939 znajdowało się boisko należące do Sportowego Klubu Robotniczo-Akademickiego SKRA. Z chwilą zajęcia Warszawy przez Niemców i zakazem uprawiania sportu boisko zostało zamknięte. W momencie utworzenia getta miejsce to stało się miejscem eksterminacji Żydów i Polaków.
W latach 1940-1943 na terenie stadionu niemieccy okupancki rozstrzelali i pogrzebali ponad siedem tysięcy osób. Po zakończeniu wojny szczątki ofiar ekshumowano i przeniesiono na Cmentarz Powstańców Warszawy, składając je w jednej kwaterze.
W październiku 1988 r., podczas prac budowlanych prowadzonych przez jedną z warszawskich spółdzielni mieszkaniowych, odkryto jeszcze jedną masową mogiłę ze szczątkami około trzystu Polaków i Żydów. Władze miejskie, Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa, Fundacja im. Rodziny Nissenbaumów oraz Związek Religijny Wyznania Mojżeszowego podjęły starania mające na celu godne uczczenie ofiar niemieckiego terroru.
W dniu 13 grudnia 1988 r. prochy pomordowanych, z zachowaniem odpowiedniego rytuału i ceremoniału wyznania mojżeszowego i rzymsko-katolickiego, złożone zostały do betonowych niszy-katakumb w miejscu ich znalezienia przy ul Gibalskiego. W uroczystościach żałobnych i wspólnej modlitwie wzięło udział dwudziestu jeden rabinów przybyłych z całego świata oraz duchowni katoliccy, na czele z ks. biskupem Henrykiem Muszyńskim, delegatem Episkopatu do spraw kontaktów z judaizmem.
W miejscu egzekucji i pochówku postawiono symboliczny pomnik wspólnego męczeństwa ludności polskiej i żydowskiej. Jest to jedyny tego rodzaju w świecie pomnik, wzniesiony na zbiorowej mogile rozstrzelanych w tym miejscu Żydów i Polaków. Koncepcja cmentarza-mauzoleum jest dziełem Tadeusza Szumielewicza i Marka Martensa. Obiekt ufundowany został przez Fundację Rodziny Nissenbaumów oraz ówczesnego Prezydenta Warszawy.
Wejście na cmentarz prowadzi poprzez stylizowaną wiatę usytuowaną przy ul. Gibalskiego. Po lewej stronie leży nieregularny kamień z piaskowca z polskim godłem i gwiazdą Dawida oraz napisami w języku polskim i hebrajskim „Ofiarom hitlerowskiego terroru spoczywającym w tej ziemi”. Na krawędzi zbiorowej mogiły leżą kolejne trzy kamienne bloki z trójjęzycznymi napisami: polskim, hebrajskim i żydowskim. Od bramy, stopniowo w dół, kamienna alejka prowadzi do pomnika. Monument ten ma postać wysokiego słupa o prawie trzymetrowym obwodzie.
Obłożony jest wąskimi płytami z szarego granitu i posadowiony na środku głębokiego, owalnego zagłębienia ze ścianami wyłożonymi jasnym piaskowcem. Symbolizuje swojego rodzaju stos ofiarny. W uroczyste i świąteczne dni na szczycie obelisku płonie gazowy płomień. Założenia i forma plastyczna pomnika jest bardzo skromna, wręcz ascetyczna. Prostota trawnika otaczającego monument dodatkowo potęguje te odczucia i wywiera przejmujące wrażenie.
Dla uczczenia uroczystości żałobnych z 13 grudnia 1988 r. i upamiętnienia odsłonięcia pomnika Mennica Państwowa wybiła specjalny medal, który zaprojektował artysta plastyk Andrzej Nowakowski.
Materiały źródłowe:
1. K. Mórawski " Przewodnik historyczny po cmentarzach warszawskich” , Warszawa, Wydaw. PTTK „Kraj”, 1989.
2. www.nissenbaum.pl
3. Tablica informacyjna na terenie cmentarza-mauzoleum
